به گزارش خبرگزاری ایچنا؛ فقر آهن می‌تواند علت مشکلات شدید، از جمله مشکلات دفع باشد و والدین ندانند که مشکل به‌طور دقیق از کجاست. در این مطلب، درباره جنبه‌های مختلف فقر آهن در نوزادان و کودکان، درمان و راه‌های جلوگیری از آنها توضیح داده شده است.
فقر آهن در کودکان چیست؟
فقر آهن وضعیتی است که در آن بدن کودکان تعداد کمتری از گلبول‌های قرمز خونی دارد و به همین دلیل سطح هموگلوبین آنها را پایین می‌آورد و اکسیژن‌رسانی به بدن کم می‌شود. هموگلوبین، پروتئینی مولکولی است که اکسیژن را در ریه به سمت خون در بخش‌های مختلف بدن حمل می‌کند و سطح پایین هموگلوبین می‌تواند باعث کمبود جریان اکسیژن در بدن شود.
سلول‌های خونی بدون اکسیژن کافی قادر به پردازش فرآیند‌های سلولی نیستند. این تأثیرات می‌تواند در جنبه‌های مختلف زندگی کودک، خود را نشان دهد که یکی از این جنبه‌ها در مورد رشد و سلامت او است. به همین دلیل، فقر آهن می‌تواند سلامت کلی و رشد کودک را مختل کند و تحت تأثیر قرار دهد؛ بنابراین نگاهی به مشکلات پس از فقر آهن انداخته شده است.
چه چیزی باعث فقر آهن در کودکان می‌شود؟
سه دلیل اصلی برای فقر آهن در بدن کودکان وجود دارد که عبارت‌اند از:
۱. تخریب سریع سلول‌های قرمز خون
تخریب این سلول‌ها یک فرایند طبیعی است که به آن همولیزیس می‌گویند. اگرچه در موارد خاصی بدن قادر به تعادل سرعت تخریب و تولید این سلول‌های نیست و در نتیجه با کمبود آن مواجه می‌شود که دلایل مختلفی نیز برای این تخریب سریع وجود دارند:
بیماری سلول‌های داسی شکل
این اختلال ژنتیکی (ارثی) باعث می‌شود که سلول‌های داسی شکل به طور ویژه و غیر معمول افزایش یابند و این غیر طبیعی بودن باعث می‌شود که سلول‌های قرمز خونی چسبنده شوند و در درون رگ‌های خونی تجمع پیدا کنند و از آن جایی که مقدار کمی خون به بافت‌های مختلف بدن می‌رسد، این سلول‌ها با آشفتگی اکسیژن روبرو می‌شوند.
این بیماری می‌تواند فرایند تخریب سلول‌های خونی را از ۱۲۰ روز به ۱۰ الی ۲۰ روز کاهش دهد و در نتیجه بدن قادر نخواهد بود که سلول‌های قرمز خونی سالم را به این سرعت تولید کند و در نهایت با فقر آهن مواجه می‌شود.
تالاسمی
تالاسمی به دلیل نبودن ژن است. مغز استخوان در تالاسمی، کمتر از شرایط معمولی به تولید سلول‌های قرمز خونی می‌پردازد و در نتیجه، تعداد سلول‌های خونی تخریب شده از سلول‌های تولید شده بیشتر می‌شود و همچنین سطح هموگلوبین نیز کاهش می‌یابد که عاملی مهم برای فقر آهن است. فقر آهن یکی از نشانه‌های متعدد تالاسمی است.
اسفروسیتوسیز
این مشکل نیز یک مشکل ژنتیکی (ارثی) است که در این شرایط شکل کروی غیر طبیعی با پوسته شکننده بیرونی برای سلول‌های خونی‌شکل، ایجاد و همچنین مدت زمان زندگی آنها نیز بین ۱۰ تا ۳۰ روز می‌شود و در نتیجه، سلول‌های خونی با سرعت بالایی کاهش می‌یابند و فقر آهن را به وجود می‌آورند.
کمبود G۶PD
G۶PD مخفف دهیدروژنه شدن گلوکز ۶ فسفات است که در آن یک آنزیم از راه سلول‌های خونی تولید می‌شود که خود را از راه مواد خطرناکی مانند دارو‌ها یا پاتوژن‌هایی که درون خون جریان دارند، حفظ می‌کند.
سلول‌های خونی کودکان مبتلا به کمبود G۶PD، توانایی تولید این آنزیم را به اندازه کافی ندارد یا این که آنزیم‌های تولید شده در بدن آنها به درستی کار نمی‌کند و در نتیجه، G۶PD قادر به نگه داشتن سلول‌های خونی نیست؛ پس شکننده و به راحتی تخریب می‌شود که نتیجه نهایی آن، فقر آهن است.
۲. تولید ضعیف سلول‌های خونی
زمانی که مغز استخوان، توانایی تولید تعداد کافی سلول‌های خونی را نداشته باشد، به این وضعیت، کم خونی اپلاستیک می‌گویند. دلایل زیادی برای تولید ضعیف سلول‌های خونی از سوی مغز استخوان، وجود دارند.
کمبود آهن
کمبود آهن، یک نوع از کم خونی در بین کودکان است و این کمبود زمانی است که کودکان رژیم کافی و مغذی برای دریافت آهن نداشته باشند؛ این موضوع حتی برای کودکان با اضافه وزن و آنها که سالم به نظر می‌رسند نیز روی می‌دهد.
دریافت کم آهن، باعث می‌شود که مغز استخوان توانایی تولید هموگلوبین به اندازه کافی را نداشته باشد و بنابراین تأثیر تولید سول‌های خونی می‌تواند موجب فقر آهن شود.
کمبود ویتامین
کمبود ویتامین ب ۹ (فولات)، ب ۱۲ (کوبالامین)، و سی (آسکوربیک اسید) می‌تواند باعث فقر آهن شود و این کمبود به دلیل رژیم غذایی با کمبود ویتامین یا مصرف دارو‌هایی است که جذب ویتامین‌ها را مختل می‌کنند.
زمانی که به ویتامین ب ۱۲ می‌رسیم، ممکن است که کودک ویتامین کافی را از غذا دریافت کرده باشد، اما بدن نتواند هیچ‌کدام از آنها را جذب کند که این موضوع به دلیل ژن‌های معیوب است و فقر آهن را به وجود می‌آورد.
بیماری
بعضی بیماری‌ها به طور موقتی تولید سلول‌های خونی را کاهش می‌دهند و همچنین می‌توانند اندازه سلول‌های خونی را نیز کاهش دهند که در این وضعیت کم خونی میکروسیتیک به وجود می‌آید. بعضی بیماری‌ها مانند سرطان، اچ. آی. وی یا ایدز و بیماری مغز استخوان نیز در این موضوع، مؤثر هستند.
بیماری‌های پاتوژنیک که روی سلول‌های خونی تأثیر می‌گذارند، مانند ماریا می‌توانند فقر موقتی آهن را به وجود بیاورند.
۳. کمبود سلول‌های خونی
گاهی اوقات، فقر آهن به دلیل کاهش سلامت سلول‌های خونی است که دلایل زیر را می‌توان برای این مورد نام برد:
خونریزی به دلیل جراحت
آسیب‌دیدگی و جراحت‌های درونی و بیرونی می‌توانند باعث کاهش سلامت سلول‌های خونی شوند. تصادف‌های شدید که در آنها خونریزی بینی رخ می‌دهد نیز عاملی برای کم خونی و فقر آهن است. زمان می‌برد تا مغز استخوان بتواند این کمبود را جبران کند و در نتیجه، فقر آهن موقتی در کودکان به وجود می‌آید.
بیماری مزمن
بیماری‌های خاصی هستند که سلول‌های خونی را کاهش می‌دهند. به عنوان مثال، بیماری التهاب روده‌ای می‌تواند باعث مشکلات سیستم گوارش شود و خونریزی داخلی معده را به وجود بیاورد که عاملی برای فقر آهن است.
نوزادان و کودکانی که در خطر فقر آهن هستند
شرایط زیر می‌توانند خطر ابتلا به فقر آهن در نوزادان را افزایش دهند:
نوزادانی که زیاد شیر گاو مصرف می‌کنند
شیر گاو، منبع ایده‌آل آهن برای نوزادان نیست. در حقیقت، جذب آهن پس از مصرف این شیر در نوزاد کاهش پیدا می‌کند. بنابراین متخصصان پیشنهاد می‌کنند که در طول روز بیش از ۷۱۰ میلی لیتر به نوزاد خود شیر گاو ندهید تا با کم خونی روبرو نشود.
تولد زودهنگام
اگر نوزاد شما زودتر از موعد متولد شود، بنابراین ۸۵ درصد بیشتر در معرض فقر آهن قرار می‌گیرد. این نوزادان معمولا دیرتر از نوازدان بالغ شده غذا‌های جامد را مصرف می‌کنند که همین موضوع باعث کاهش سلول‌های خونی می‌شود و خطر فقر آهن را بالا می‌برد.
کمبود وزن
نوزادانی که دوره ۹ ماهه درون شکم را به طور کامل طی کرده‌اند، ممکن است وزن کمی داشته باشند و در نتیجه، بیشتر در معرض فقر آهن قرار می‌گیرند. کمبود وزن می‌تواند نتیجه کم خونی در مادر در دوران بارداری، به‌خصوص در سه ماهه سوم نیز باشد.
علائم فقر آهن در نوزادان و کودکان
نوزادان مبتلا به فقر آهن، علائم زیر را از خود نشان می‌دهند:
پوست و ناخن‌های رنگ پریده، یکی از علائم اولیه فقر آهن در نوزادان است:
پوست رنگ پریده معمولا در اطراف چشم‌ها و گوشه‌های ناخن قابل مشاهده است. لب‌ها نیز در این شرایط، کمی سفید می‌شوند.
نوزادانی که خسته و ضعیف به نظر می‌رسند، احتمالا به سرگیجه هم دچار می‌شوند:
ـ خستگی سریع و زیاد می‌تواند با فعالیت کم بدنی، خود را نشان دهد.
ـ کمبود هیجان در بازی و دیگر فعالیت‌های روزانه در نوزادان و کلافگی و غر زدن نیز نشانه فقر آهن است.
ـ مشکلاتی در تنفس نیز از علائم فقر آهن است.
ـ نوزادان با فقر آهن، در اطراف دست و پای خود ورم دارند.
ـ این نوزادان یک نوع کمبود اشتهایی را به صورت مداوم از خود نشان می‌دهند و در برابر غذا خوردن مقاومت می‌کنند.
ـ پیکا وضعیتی است که در آن نوزادان علاقمند به خوردن مواد غیر غذایی، مانند خاک، گچ، رس، یخ و کاغذ هستند. این مورد، یکی از علائم نشان دهنده کمبود مواد مغذی در بدن بوده و برای نوزادان خطرناک است، زیرا ممکن است که یک ماده سمی را وارد بدن خود کنند.
ـ وجود مشکلاتی در پمپاژ خون قلب که روز به روز بیشتر می‌شود و ضربان نامنظم قلب را در پی دارد.
ـ سطح پایین هموگلوبین که باعث می‌شود سلول‌های خونی، اکسیژن کمتری را برای رشد دریافت کنند و در نتیجه، نوزاد با فقر آهن، قد و وزن کمتری در مقایسه با نوزادان هم‌سن خود دارد.
فقر آهن در نوزادان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
این آزمایش‌ها می‌توانند کم خونی در نوزادان و کودکان را نشان دهند:
۱. شمارش سلول‌های قرمز خونی
در این آزمایش، یک نمونه از خون کودک را برای شمارش تعداد کلی سلول‌های خونی قدیم و جدید برمی‌دارند. آزمایش هماتوکریت برای مشخص کردن درصد پلاسمای خون نیز در این مورد انجام می‌شود. پزشک در این موارد آزمایش خون نیز می‌گیرد که از راه آن سلول‌های خونی را بررسی می‌کند و بیماری‌های خونی را نیز تشخیص می‌دهد.
۲. آزمایش آهن
محتوای آهن کلی در این آزمایش و همزمان توانایی آهن در تولید خون، اندازه‌گیری می‌شود.
۳. الکتروفورز هموگلوبین
زیرشاخه‌های هموگلوبین و الکرتوفورز می‌توانند تعیین کننده خون کودک در زمان فعلی باشند. این آزمایش در تشخیص اختلال ژنتیکی (ارثی) که باعث کم خونی شده، بسیار مؤثر است. به عنوان مثال، اگر کودک در سلول‌های خونی خود دارای هموگلوبین s باشد، یعنی این‌که به بیماری سلول‌های داسی شکل مبتلاست که یکی از علت‌های فقر آهن است.
۴. بایوپسی مغز استخوان
جراح در این شرایط، بایوپسی مغز استخوان را در بیمارستان انجام می‌دهد. یک سوزن کوچک را درون استخوان ران می‌کنند و نمونه‌ای از بافت نرم درونی را از مغز استخوان برمی‌دارند و آن را در آزمایشگاه، مورد آزمایش قرار می‌دهند. این آزمایش می‌تواند به‌دلیل بیماری مغز استخوان یا سرطان باشد.
اثرات بلند مدت فقر آهن
۱. مهارت‌های ضعیف ذهنی و مشکلات اجتماعی
مطالعات نشان می‌دهند که کودکان با فقر آهن مزمن، بیش از بقیه در معرض مشکلات مهارت‌های ذهنی هستند. این مشکلات کاهش آی. کیو را حتی پس از سپری کردن دوران کودکی شامل می‌شود و همچنین می‌تواند در رفتار آنها در اجتماع در آینده نیز تأثیر بگذارد.
۲. تأخیر در رشد جسمی
جریان ضعیف اکسیژن در بدن می‌تواند رشد سلولی را دچار مشکل کند، یعنی فقر آهن درمان نشده در کودک می‌تواند باعث کمبود وزن و قد در کودکان شود.
۳. سیستم ایمنی ضعیف
اگر فقر آهن درمان نشود، در نهایت به سیستم ایمنی کودک آسیب وارد می‌شود؛ زیرا آهن در نگهداری سلامت سلول‌های T و سیستم ایمنی، بسیار حائز اهمیت است.
۴. کاهش سلامت عمومی
خستگی مداوم، کمبود اشتها و سرگیجه، باعث کاهش سلامت کلی می‌شوند.
درمان فقر آهن
مکمل‌های آهن در رژیم غذایی می‌توانند سطح هموگلوبین را برای رسیدن به یک سطح سالم تضمین کند. والدین در این شرایط باید یک چارچوب رژیمی مناسب برای کودکان خود تهیه کنند.
کودکان، ویتامین‌ها را به شکل ویتامین رژیمی و مکمل‌ها را برای فقر آهن دریافت می‌کنند.
در چنین مواردی، کم خونی داسی شکل و تالاسمی در جایی به وجود می‌آید که بدن نتواند سلول‌های خونی را تولید کند و به اهدای خون نیاز پیدا می‌کند.
اگر فقر آهن به دلیل مشکلاتی از جمله مغز استخوان باشد، پزشک پیوند مغز استخوان را پیشنهاد می‌کند که این پیوند‌ها به‌طور مشخص در مواردی مانند سرطان خون، کاربردی هستند که مغز استخوان نتواند سلول‌های خونی را تولید کند.
طحال، عضوی از بدن است که سلول‌های خونی را برای تولید انواع جدیدتر آنها تخریب می‌کند و زمانی که بدن سلول‌های خونی زیادتر از حد خود را تخریب می‌کند، بنابراین کار طحال، مختل می‌شود. اگر این مشکل با دارو برطرف نشود، ممکن است که پزشک با جراحی، اقدام به خارج‌سازی طحال کند.
چگونه فقر آهن را بدون عمل جراحی درمان کنیم؟
۱. مصرف آهن به اندازه کافی
بر اساس مطالعات انجام شده، نیاز روزانه کودکان بین ۱۲ تا ۳۶ ماه برای دریافت آهن، ۷ میلی گرم است و در نتیجه، کودک شما باید یک رژیم با آهن کافی داشته باشد. گوشت قرمز و منابع گیاهی، از جمله اسفناج، بادام زمینی و آلو حاوی مقدار قابل توجهی از آهن هستند. غلات و کراکر‌ها نیز برای کودکان بسیار مفید هستند و از فقر آهن جلوگیری می‌کنند.
اسفناج
۲. دریافت ویتامین به اندازه کافی
کمبود ویتامین‌های ب ۹، ب ۱۲ و ث با فقر آهن مرتبط هستند. دریافت ویتامین ب ۹ برای کودکان باید در طول روز به اندازه ۱۵۰، ویتامین ب ۱۲ به اندازه ۰.۹ و ویتامین ث نیز ۱۵ میکروگرم باشد. مکمل‌های ویتامین دیگر نیز باید به حد تعادل در رژیم غذایی کودکان وجود داشته باشند.
۳. مواد غذایی خالص از آهن
موادی مانند پودر شیر، می‌تواند از کمبود آهن، جلوگیری یا آهن را درمان کند.
۴. پیدا کردن یک جایگزین برای شیر گاو
کودکان، پس از سن ۶ ماهگی، آهن کافی را از شیر مادر یا شیر گاو دریافت نمی‌کنند. شیر گاو مقدار کمی آهن دارد؛ بنابراین باید مصرف آن را با غذا‌های حاوی آهن جایگزین کنید. شیر، همچنین منبعی از کلسیم است که اگر به مقدار زیادی مصرف شود، می‌تواند جذب آهن را مختل کند.
۵. درمان یا مدیریت علت‌ها
اگر فقر آهن با سرطان یا بیماری مغز استخوان مرتبط باشد، باید این وضع را درمان کرد تا موجب فقر آهن نشود. بیماری‌های خاصی مانند اچ. آی. وی، بیماری التهابی روده، تالاسمی و بیماری سلول‌های داسی شکل، جزو این بیماری‌ها به‌شمار می‌آیند؛ یعنی هیچ درمان خاص و مشخصی برای آنها وجود ندارد.
نیاز کودکان به آهن چقدر است؟
کودکان تازه متولد شده باید به اندازه کافی در بدن خود آهن داشته باشند که در سنین مختلف، این میزان به شکل زیر است:
۱۱ میلی گرم برای ۷ تا ۱۲ ماه
۷ میلی گرم برای ۱ تا ۳ سال
۱۰ میلی گرم برای ۴ تا ۸ سال
۸ میلی گرم برای ۹ تا ۱۳ سال
۱۵ میلی گرم برای دختران ۱۴ تا ۱۸ سال
۱۱ میلی گرم برای پسران ۱۴ تا ۱۸ سال
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به فقر آهن هستند؟
کودکانی که با وزن کم یا زودتر از موعد، متولد شده‌اند.
کودکانی که قبل از سن ۱ سالگی، شیر گاو یا بز نوشیده‌اند.
کودکان شیرخواره که غذا‌های مکملی کامل حاوی آهن را پس از سن ۶ ماهگی دریافت نکرده‌اند.
کودکانی که نوشیدنی‌های حاوی آهن ننوشیده‌اند.
کودکان بین ۱ تا ۵ سال که بیش از ۷۱۰ میلی لیتر شیر گاو، بز و شیر سویا در روز نوشیده‌اند.
کودکانی که در سلامت خود وضعیت خاصی دارند، مانند عفونت‌های مزمن یا رژیم‌های محدود.
کودکانی که دچار اضافه وزن و چاقی هستند.
دختران نیز در سن قاعدگی، بیش از بقیه در معرض فقر آهن هستند.
آیا لازم است که از کودک خود برای فقر آهن آزمایش بگیریم؟
کمبود آهن، به‌طور معمول با آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. سازمان بهداشت جهانی، پیشنهاد می‌کند که نوزادان آزمایش کمبود آهن را با وارد شدن به ۹ و ۱۲ ماهگی انجام دهند. کودکانی که نشانه‌های کمبود آهن را دارند، در سنین بیشتر نیز این آزمایش را بدهند.
ممکن است که پزشک، بسته به نتیجه آزمایش‌ها، مکمل‌های خوردنی آهن یا مولتی‌ویتامین‌های روزانه یا آزمایش‌های اضافه‌تر برای اطمینان بیشتر به نتیجه را تجویز کند.
